Serbest Meslek Makbuzu Nedir? Kimler Kullanır?

Serbest meslek makbuzu nedir?

Serbest meslek sahibi, vermiş olduğu hizmetlerden ötürü belirli bir ücret tahsil eder. Alınan bu ücretin karşılığında tüketici için bir makbuz kesilmesi gerekir. Bu şekilde işini yürüten bir kişinin, çalışmış olduğu alandaki faaliyetleri ile ilgili ücret tahsil edebilmesi için düzenlemesi gereken evrak ise serbest meslek makbuzu olarak adlandırılır. Kıymetli evrak kategorisinde yer alan bu makbuz, fiş ve faturanın muadilidir. 

Serbest meslek makbuzunu kimler kullanır?

Serbest meslek makbuzunu, kendi namına ve hesabına çalışan tüm kişiler düzenlemek zorundadır. Bu evrak aracılığı ile serbest meslek erbabı sayılan bir bireyin çalışmalarının sonucunda elde ettiği gelir görülür. SMM olarak da adlandırılan bu makbuz, ticari faaliyet karşılığında söz verilen ücretin tahsil edildiğini ortaya koyar. Bu evrak, ortaya iki ayrı kopya çıkacak şekilde düzenlenir. Ticari faaliyet sona erdiğinde makbuzun aslı müşteride, kopyası ise serbest meslek erbabında kalır.

Özellikle kendi muayenehanesini işleten diş hekimlerinin, doktorların ve estetik cerrahların SMM düzenlemesi gerekir. Buna ek olarak serbest avukatlar da bu makbuz ile çalışabilir. Özel işletmesi olan öğretmenler, veteriner hekimler ve mali müşavirler de SMM düzenlemek ile yükümlü olan meslek sahiplerinin arasında yer alır. Yazarlar, bestekârlar ve ressamlar verdikleri hizmetlerin karşılığında bir ödeme alıp kendi namlarına ve hesaplarına çalışıyorlarsa, bu makbuzu düzenlemelidir. Danışmanlar, menajerler, artistler ve rehberler de SMM kesmesi gereken kişilerin arasında yer alır.

Serbest meslek makbuzu nasıl düzenlenir?

Serbest meslek makbuzu kesmek bir yükümlülüktür. Bu yükümlülüğü yerine getirmek bir hayli kolaydır; ancak makbuz düzenleme aşamasında dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar söz konusudur. Çalışmalarını kendi namına ve hesabına yürüten bireyler, serbest meslek makbuzu düzenleyebilmek için şu adımları atmalıdır:

1. İlk olarak vergi dairesinden serbest meslek mükellefiyeti açtırılmalıdır.
2. Anlaşmalı matbaalarda serbest meslek makbuzu bastırılmalıdır.
3. Verilen hizmet sona erdiğinde makbuz eksiksiz bir şekilde doldurulup müşteriye teslim edilmelidir.

1 Ocak 2018 itibari ile serbest meslek mensupları, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın e-SMM uygulaması üzerinden, elektronik serbest meslek makbuzu düzenleyebilir. Kişiler, müşterilerin talepleri doğrultusunda bu evrakı fiziksel olarak ya da dijital bağlamlar aracılığı ile teslim edebilir. Buna ek olarak e-SMM sayesinde söz konusu kıymetli evrakı Gelir İdaresi Başkanlığı’na dijital kanallar aracılığı ile raporlamak da mümkündür.

Kolaylaştırıcı bir uygulama olan e-SMM, fiziksel ortamdaki makbuz ile aynı hukuki niteliği taşır. 1 Şubat 2020 tarihi itibarıyla faaliyetlerine devam etmekte olan serbest meslek erbaplarının, 01.06.2020 tarihine kadar bu uygulamaya geçmesi gerekir. 1 Şubat 2020 tarihinden sonra çalışmaya başlamış olan bir serbest meslek sahibinin ise üç ay içinde e-SMM uygulamasına dâhil olması zorunludur.

Serbest meslek makbuzlarına yazılması gereken bilgiler nelerdir?

Bu makbuz, yalnızca gerçek usulde kurumlar ve gelir vergisi gibi kalemleri ödemek ile yükümlü olan kişiler için düzenlenir. Serbest meslek makbuzuna yazılması gereken bilgilere hem müşteriler hem de hizmet veren kişiler dikkat etmelidir. Bunlar, aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Tüm bu bilgilerin doğrultusunda hazırlanan SMM hem müşteri hem de serbest meslek mensubu tarafından bir süre boyunca saklanmalıdır. Bu evrak aynı zamanda müşterinin ileride yasal bir hak talep etmesini kolaylaştırır.

Serbest meslek makbuzu hesaplaması nasıl yapılır?

Serbest meslek makbuzu hesaplama işlemi aslında hizmet bedelinden vergiler düşüldükten sonra kalan tutarı bulmaktır. Serbest meslek makbuzunda stopaj ve KDV yer alır. Brüt tutar üzerinden stopaj %20 KDV ise %18 kabul edilir. Stopaj tutarı, müşteri tarafından serbest meslek erbabı adına ödenir. Serbest meslek makbuzu KDV tutarını ise evrakı düzenleyen taraf öder. Yüksek tempolu çalışma hayatı esnasında yapılacak olan bu gibi hesaplamalar, zaman kaybettirir. Günümüzde bu tür işlemler, dijital platformlar üzerinden oldukça kısa bir süre içinde gerçekleştirilebilmektedir. 

Serbest meslek makbuzu düzenlenirken yapılacak olan hesaplama, kolaylıkla örneklendirilebilir. Brüt hizmet tutarı 350 TL olan bir işlemin stopaj bedeli, bahsi geçen ücretin %20'sine denk gelen 70 TL'ye tekabül eder. Net ücretten 70 TL çıkarıldığında ise geriye 280 TL kalır. Ardından yine brüt hizmet bedelinin %18'i olan KDV tutarı hesaplanmalıdır. Bu tutar, 63 TL'ye tekabül eder. Bu, serbest meslek erbabının 343 TL’lik bir makbuz düzenlemesi gerektiğini ifade eder.

Serbest meslek makbuzunda hangi vergiler ödenir?

Stopaj en kısa ifadesi ile serbest meslek mensuplarının elde ettiği kazançtan ya da gelir kaynağından kesilen vergidir. Stopaj sayesinde vergi tahsilatı kolaylaşır ve birtakım hukuksuzlukların önüne geçilmiş olur. Öte yandan SMM düzenlenirken KDV’de devreye girer. Katma değer vergisini malı ve hizmeti teslim edecek olan taraf öder. Öte yandan bu vergi, hizmeti teslim alan kişiye yüklenir.

Katma değer vergisinin oranları %1 ila %18 arasında değişiklik gösterir. Türkiye'de katma değer vergisi 1985 yılından itibaren yürürlüğe girmiştir. Ekmek gibi temel unlu gıdalar için %1 oranında bir sembolik katma değer vergisi uygulanmaktadır. KDV’nin oranı sözleşmeler ve senetler için ise %18 olarak belirlenmiştir. Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Serbest Meslek Sahipleri ve Vergilendirme” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.