Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Ne İşe Yarar?

Borsa yatırımcılarının karşılaştığı en önemli risklerden biri, hisse senedi fiyatlarında ani ve sert dalgalanmalardır. Bu dalgalanmalar, yatırımcı psikolojisini olumsuz etkileyerek panik satışlarına ya da aşırı alım davranışlarına neden olabilir. Bu gibi durumların önüne geçmek ve piyasada istikrarı sağlamak amacıyla Borsa İstanbul tarafından devreye alınan volatilite bazlı tedbir sistemi belirli hisse senetlerinde aşırı fiyat hareketlerini sınırlayan önlemler bütünüdür. Sistem, şeffaf ve otomatik işleyişi sayesinde hem bireysel hem kurumsal yatırımcıyı manipülatif işlemlere karşı koruyabilir.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) Nedir?

Borsa İstanbul’un piyasa istikrarını sağlamak amacıyla geliştirdiği bir gözetim ve denetim mekanizması olan volatilite bazlı tedbir sistemi, ani ve olağandışı fiyat hareketleri gösteren hisse senetlerine belirli kısıtlamalar uygulanmasını içerir. Bu sistemde amaç, piyasada manipülatif hareketlerin önüne geçmek ve yatırımcıyı korumaktır.

Fiyat dalgalanmaları belirlenen sınırların dışına çıktığında sistem otomatik olarak devreye girerek o hisseye yönelik işlem tedbirleri uygular. Bu önlemler; kredili işlem yasağı, brüt takas uygulaması veya emir iptal kısıtlaması gibi çeşitli tedbirleri kapsayabilir. Ayrıca tedbirler yalnızca hisse senetleri özelinde değil yatırımcıların farklı yatırım araçları üzerinden gerçekleştirdiği işlemleri de dolaylı olarak etkileyerek piyasada daha istikrarlı bir ortam oluşturmayı hedefler. Böylece “Volatilite bazlı tedbir sistemi nedir?” sorusuna, piyasadaki aşırı oynaklığı disipline eden bir kontrol mekanizmasıdır, yanıtı verilebilir.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Ne İşe Yarar?

Piyasalarda aşırı fiyat oynaklığı olduğunda yatırımcı psikolojisi bozulabilir ve irrasyonel işlemler artabilir. Volatilite bazlı tedbir sistemi bu tür aşırı oynaklıkları sınırlayarak daha sağlıklı fiyat oluşumunu teşvik eder. Bunun yanı sıra sistem, yatırımcıları olası manipülasyonlara karşı koruyabilir ve piyasa güvenliğini artırabilir. Bu yapı sayesinde yatırımcılar, spekülatif hareketlerden kaynaklı mağduriyet yaşama riskine karşı önlem almış olurlar.

Sistem her hisse için eşit ve otomatik kriterler doğrultusunda devreye girer. Böylece belirli bir grup yatırımcıyı hedef almadan, nesnel bir düzenleme sağlar. Bu işleviyle VBTS, volatilite kaynaklı sistematik riskleri azaltmak için önemli bir araç hâline gelmiştir.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi’nin yatırımcı ve piyasa açısından başlıca işlevleri ise şöyle sıralanabilir:

• Fiyat İstikrarını Sağlar: Ani yükseliş veya düşüşlerle oluşan irrasyonel fiyat hareketlerini sınırlayarak hisse senedi fiyatlarının daha sağlıklı seviyelerde dengelenmesini sağlar.
• Manipülasyon Riskini Azaltır: Organize ya da bireysel spekülatif işlemlerle yatırımcıyı yanıltmaya çalışan hareketlerin etkisini azaltır, hisse fiyatlarının yapay olarak şişirilmesini engeller.
• Yatırımcıyı Korur: Özellikle küçük yatırımcıların duygusal kararlarla zarara uğramasını önlemeye yönelik koruyucu bir mekanizma görevi görür.
• Piyasa Güvenini Artırır: VBTS’nin sistematik şekilde işlemesi tüm yatırımcılar açısından adil, şeffaf ve öngörülebilir bir piyasa ortamı yaratılmasına katkı sunar.
• Volatiliteye Dayalı Riskleri Sınırlar: Aşırı fiyat oynaklıklarının tetikleyebileceği likidite sorunları ve portföy zararları gibi sistematik risklerin yayılmasını engeller.
• Kredili İşlemleri Dengeye Alır: Aşırı oynaklık dönemlerinde getirilen kredili işlem yasağı, yüksek kaldıraçlı pozisyonların yarattığı sistemik stresi azaltır.
• Bireysel Davranışların Önüne Geçer: Panik satışlar ya da ani alımlar gibi kitlesel psikolojik tepkilerin piyasayı bozmasına karşı tedbir getirir.
• Daha Adil Fiyat Oluşumu Sağlar: Emir iptali ve emir toplama kısıtlamaları, fiyatların sadece piyasa dinamikleriyle oluşmasını garanti edebilir.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Hisseyi Nasıl Etkiler?

Uygulanan tedbirler bir hissenin hem işlem hacmini hem de fiyat davranışını doğrudan etkileyebilir. “Volatilite bazlı tedbir sistemi hisseyi nasıl etkiler?” sorusuna yanıt olarak; hisse senedinde işlem yapma koşullarının kısıtlanması nedeniyle kısa vadeli al-sat işlemleri azalır ve fiyat istikrarı sağlanabilir. Örneğin, kredili işlem yasağı getirilen bir hisseye talep düşebilir. Brüt takas tedbiri uygulandığında ise yatırımcılar aynı gün içinde al-sat yapamaz. Bu durum da günlük işlemleri yavaşlatır. Bazı durumlarda ise tedbir süresi boyunca hisse durağanlaşır ve işlem hacmi düşer. Ancak uzun vadede bu uygulama, sağlıklı fiyat oluşumu açısından olumlu karşılanır.

Ek Bilgi:

VBTS kapsamındaki tedbirler özellikle %10’un altında halka açıklık oranına sahip hisselerde daha sık uygulanır. Halka açık pay miktarının düşük olması, söz konusu hisselerin fiyatlarının daha kolay yönlendirilebilmesine ve spekülatif işlemlere açık hâle gelmesine neden olur. Bu nedenle Borsa İstanbul, düşük halka açıklığa sahip şirket hisselerinde yatırımcıyı korumak amacıyla daha yoğun gözetim ve tedbir uygular.

Borsa İstanbul Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Nasıl Uygulanır?

Borsa İstanbul volatilite bazlı tedbir sistemi, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) iş birliğiyle yürütülür. Her gün yapılan analizlerle, hisse senetlerinin olağandışı fiyat ve hacim hareketleri izlenir. Eğer bir hisse senedinde belirlenen kriterlere göre istisnai bir oynaklık tespit edilirse VBTS kapsamında tedbir uygulanır ve bu durum Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden kamuoyuna duyurulur.

Tedbirler genellikle 15 gün sürelidir ve uygulamanın kapsamı açıkça belirtilir. XU100 BIST 100 hisseleri dahil olmak üzere tüm borsa kotundaki hisse senetleri bu sistemin denetimi altındadır. Ayrıca VBTS, otomatik ve kurallara dayalı bir şekilde çalıştığı için şeffaf ve öngörülebilir bir uygulama da sunar.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Kapsamında Alınan Önlemler Nelerdir?

Volatilite bazlı tedbir sistemi (VBTS) kapsamında uygulanan önlemler, aşırı dalgalanma gösteren hisselerdeki riski azaltmak ve manipülasyonu önlemek için çeşitli sınırlamalar içerir.

Başlıca alınan önlemler şu şekilde sıralanabilir:

• Brüt Takas Uygulaması: Aynı gün içinde alım ve satım yapılamaz. Yatırımcı sadece net alım ya da net satım yapabilir.
• Kredili İşlem Yasağı: Hisse senedi için krediyle işlem yapılması engellenir.
• Emir Tipi Kısıtlamaları: Piyasa emri, iptal edilebilir emir gibi bazı emir tipleri devre dışı bırakılır.
• Tek Fiyat Seans Uygulaması: Sürekli işlem yerine gün içinde yalnızca belirli saatlerde tek fiyat oluşur.
• Piyasa Yapıcılık Yetkisinin Askıya Alınması: İlgili hissenin piyasa yapıcılığı geçici olarak durdurulabilir.

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Ne Zaman Devreye Girer?

Sistem, hisse senedi fiyatları veya işlem hacminde belirli eşikleri aşan olağandışı hareketler tespit edildiğinde devreye girer. Bu eşikler, Borsa İstanbul volatilite bazlı tedbir sistemi yönetmeliklerinde açıkça tanımlanmıştır. Genellikle üç iş günü boyunca süren yüksek volatilite, sistemin tetiklenmesi için yeterli görülür. Bu analizler otomatik olarak gerçekleştirilir ve insan müdahalesi olmaksızın sistem çalışır.

Bütün bunların yanı sıra özellikle düşük halka açıklık oranına sahip, spekülatif hareketlere açık hisselerde VBTS daha sık devreye girebilir. Ayrıca sistem, yatırımcı davranışlarını dengelemek için erken uyarı mekanizması gibi çalışır ve gerektiğinde yatırımcılara zaman kazandırır.

VBTS Kapsamındaki Hisselerde Yatırımcı Ne Yapmalı?

Bir hisse senedi volatilite bazlı tedbir sistemi VBTS kapsamına alındığında yatırımcıların daha temkinli davranması gerekir. Çünkü uygulanacak kısıtlamalar, işlem stratejilerini doğrudan etkiler. Örneğin; brüt takas uygulanan bir hisseyi günlük al-sat yapan yatırımcı tercih etmeyebilir. Bu nedenle yatırımcılar tedbir duyurularını yakından takip etmeli, KAP bildirimlerini okumalı ve portföylerini yeniden gözden geçirmelidir.

Ayrıca tedbirin ne kadar süreceği, hisseye olan güveni de şekillendirebilir. Bu süreçte teknik analiz kadar temel analiz de önem kazanır. Çünkü VBTS kapsamına alınan her hisse riskli değildir. Bazen bu durum, hisseye olan ilgiden de kaynaklanabilir.