Türev Araçlar ve Vadeli İşlemler Nelerdir?

Geleceğe yatırımın yolu: Türev (Vadeli işlem) piyasası nedir?

Türev piyasası, yatırım araçlarının gelecekteki bir tarihte ve daha önce belirlenen şartlarda alım satımının gerçekleştiği pazarlardır. Vadeli işlemler piyasası adıyla da bilinen bu pazarın organize ve tezgâh üstü olmak üzere iki ayrı türü vardır. Borsa bünyesinde işleyen organize piyasalarda standart türev işlem sözleşmeleri vadeli şekilde alınıp satılır. Bu kapsamda yapılan tüm takaslar, yetkili kurumların garantisi altındadır. Tezgâh üstü piyasalar (OTC) ise organize borsaların dışında ve taraflar arasında doğrudan gerçekleşen finansal işlemlerdir.

Türev araçları (Vadeli işlemler) nelerdir?

Türev araçlar veya vadeli işlemler, finansal piyasalarda işlem gören bir dayanak varlığın gelecekteki fiyat hareketlerine dayalı sözleşmelerdir. Vadeli sözleşmeler, belirli bir tarihte ve fiyat seviyesinde bu dayanak varlığı alım ya da satım yükümlülüğünü içerir. Söz konusu varlıklara örnek olarak hisse senedi, emtia, döviz ve tahvil verilebilir. Böylece yatırımcılar; forward, future, opsiyon ve swap sözleşmeleriyle ileri tarihli işlem yapar. Takip eden başlıklardan bu türev finansal araçlarına ilişkin ayrıntıları inceleyebilirsiniz.

Yatırım araçlarına göz atın!

Forward işlemler (Vadeli alım satım işlemleri)

Forward; tarihi, para birimi, miktarı, kuru daha önce belirlenen ve gelecekte gerçekleştirilmek üzere taraflar arasında yapılan bir alım satım sözleşmesidir. Örneğin döviz cinslerini önceden sabitlemeyi ve böylece kur dalgalanmalarından kaçınmayı sağlar. Esnek bir yapıya sahip olan forward, taraflara işlem tarihini geriye çekme ve erteleme imkânı da sunar. Türev piyasası aracı forwardın nakit blokeli ve limitli olmak üzere iki türü bulunur. Nakit bloke sisteminde vade bitiminde dönüştürülecek tutar, bu tarihe kadar hesapta kalır. Limitli forward işlemi ise varlık belirli bir fiyat düzeyine ulaştığında gerçekleşir.

Future işlemler (Vadeli işlem sözleşmeleri)

Future işlemler, vadeli türev araçlarından biridir. Bu ileri tarihli işlemlerde varlığın önceden belirlenmiş bir fiyattan ve tarihte teslim edilmesi planlanır. Vadeli işlem sözleşmeleri, genel anlamda forward ile aynı mantığa dayanır. Fakat bu SPK türev araçlarının birbirinden ayrılan yönleri bulunur. Aşağıdaki tabloda future ve forward vadeli işlem piyasası araçlarının farklarını görebilirsiniz.

Future işlem sözleşmesi yapan yatırımcının hesabı, her gün piyasaya göre yeniden değerlenir. “Mark to Market” adı verilen bu işlem sayesinde yatırımcının portföy değeri sürekli güncellenir. Forward işlemlerinde ise söz konusu hesaplama yapılmaz.

Opsiyon sözleşmeleri

Türev piyasası araçlarından opsiyon, alıcısına hak; satıcısına ise yükümlülük veren bir vadeli anlaşmadır. Varlığın türünün, fiyatının, vadesinin önceden belirlendiği sözleşmedir. Bu tarihte taraflar; malı, kıymeti ya da finansal göstergeyi anlaştıkları şartlarda alma ya da satma hakkını kullanır. Taraflar, ilgili hakkı kazanmak için opsiyon primi öder. Opsiyon primi, anlaşmaya konu olan varlığın ileri tarihli alım veya satım hakkının fiyatıdır. Opsiyon işlemlerinde hisse senedi, endeks, emtia, kıymetli maden ve döviz gibi varlık türleri için sözleşme yapılır.

Swap sözleşmeleri

Kelime anlamı değiş tokuş etmek olan swap, tarafların varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini ya da döviz türünü birbirine aktardığı takas sözleşmeleridir. Swap sözleşmelerini bir örnek üzerinden daha iyi anlayabilirsiniz. Örneğin A ve B şirketlerinin benzer büyüklükte borçlanma anlaşmalarına sahip olduğunu varsayalım. Firma A’nın borcu sabit; B’nin ödemesi ise değişken faizli bir kredi anlaşmasıdır. Her iki şirket de faiz kaynaklı riskleri azaltmayı hedefler. Bu nedenle A şirketi, mevcut ödeme şartlarını değişken faize çevirmeyi talep eder. B şirketi ise bu stratejinin tam aksini izlemek ister. Bu durumda iki firma, kendi arasında bir faiz swapı yapabilir.

Neden türev ürünleri tercih edilir?

Türev piyasası, riskleri ve fırsatları bir arada barındırır. Bu nedenle yatırımcılar, piyasa dalgalanmalarından ve belirsizliklerden korunmak için türev piyasasını tercih eder. Söz konusu piyasada varlıklar, arbitraj** meydana getirmeyen yöntemlerle fiyatlandırılır. Ayrıca türev araçlar; spekülasyon, portföy çeşitlendirmesi, kaldıraç etkisi ve hedging gibi avantajlar da sağlar. Sayılan faydalar, yatırımcıların daha az sermaye ve riskle yüksek getiriler elde etmesini mümkün kılar.

Yatırımcılar için fırsatlar: Türev araçlar ve vadeli işlemler

Türev piyasası, yatırımcılara piyasa beklentilerini değerlendirme ve fiyat değişiklikleri üzerinden kâr elde etme fırsatı sunar. Özellikle vadeli işlem sözleşmeleri, fiyat hareketlerinden spekülatif amaçlarla kazanç sağlamak isteyenler için uygundur. Ayrıca türev araçlar, portföy çeşitlendirmesine de olanak tanır. Yatırımcılar, farklı varlıklara dayalı türev ürünler kullanarak portföylerini zenginleştirebilir ve riskleri dağıtabilir. Türev piyasası, düşük sermayeyle büyük pozisyonlar almayı da mümkün kılar. Kaldıraç etkisi*** sayesinde yatırımcılara potansiyel getiriyi artırma fırsatı verir.

Riskten korunma: Türev araçlarıyla risk yönetimi

Türev piyasası araçları, fiyat dalgalanmalarından veya değer değişikliklerinden kaynaklanan riskleri azaltmaya yardımcı olur. Hedging kavramıyla özdeşleşen riskten korunma, türev piyasası sayesinde mümkün hâle gelir. Örneğin bir yatırımcı, fiyat düşüşlerine karşı önlem almak istiyorsa vadeli işlem sözleşmesinden yararlanabilir. Böylece varlığın değerini bugünkü fiyatına sabitleyerek ileri tarihli işlem yapabilir ve zararını minimize edebilir.

Notlar:
*nakde kolay çevrilebilme
**piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarından yararlanarak para, kıymetli maden, tahvil ve hisse senedini risksiz alıp satma işlemi
***küçük sermayelerle ve borçlanarak büyük pozisyon alabilme imkânı