Deflasyon Nedir? Deflasyon Sonucunda Ne Olur?

En basit tanımıyla enflasyonun tam tersi olan deflasyon, nicel para teorisine dayanır. Klasik nicel teoride para dolaşım hızı ve gerçek üretim düzeyi, ekonomideki para miktarından bağımsızdır. Bu iki kavram, üretimin teknolojik gelişme düzeyindeki yönelim eğilimine bağlıdır. Buna göre deflasyon nedir sorusu tekrar düşünüldüğünde şu yanıt verilebilir: Bu kavram, üretimin sürekliliği ile bağlantılı bir siyasettir. 

Deflasyon Nedir?

Genel olarak deflasyonun tanımı, ürünlerin alıcı bulamaması nedeniyle fiyatlarının düşmesi anlamına gelir. Bu genel tanım aşamalarla daha kolay anlaşılacaktır. Bu aşamaları şöyle anlatmak mümkündür:

1. Ekonomi, iktisadi durgunluk dönemine girer.
2. Mal ve hizmet arzı talebi geçer.
3. Alım gücü azalır.
4. Alım gücünü ile piyasadaki para arzı da azalır.
5. Arz azaldıkça fiyatlar daha çok düşer.
6. Satış azaldıkça üretim azalır.

 
Deflasyon, “dezenflasyon” ile karıştırılmaması gereken bir terimdir. Dezenflasyonda fiyatların artış hızı azalır. Yani dezenflasyon, bir malın belli sürelerle artan fiyatındaki yavaşlama durumudur. Dolayısıyla dezenflasyonda enflasyon artış hızının yavaşlaması söz konusudur. Deflasyon ise bir malın fiyatının azalması anlamına gelir. Bu durumun üç ayrı çeşidi bulunur. Bu çeşitler şöyledir:

İktisat literatürüne göre deflasyon, önemli bir değer içeren enflasyona göre potansiyel olarak daha maliyetli bir süreci kapsar. Bu sürecin maliyeti; kaynağına, kapsamına ve süresine bağlı olarak değişir. 

Deflasyonun Nedenleri Nelerdir?

Nadiren oluşan bu ekonomik durumun, en önemli nedenleri talep ve/veya arz şoklarıdır. Deflasyon sebepleri arasındaki talep şoku, belirli bir ürün ya da mülk için talep seviyesindeki ani değişikliği ifade eder. Talep şokları pozitif ve negatif olabilir. 

Pozitif talep şoku, toplam çıktı düzeyi üzerinde geçici bir enflasyonist etki oluşturur. Ücret üst sınırı ve girdi fiyatları, zamanla fiyat düzeyindeki artış paralelinde yükselir. Negatif talep şoku da düşen fiyatlar, mal ve hizmetlerin talebindeki azalmayla ortaya çıkar. Deflasyon nedenleri arasındaki talep şoku negatiftir. 

Arz şoku ise bir ürün veya malın sunumunda beklenmedik değişiklik olarak ifade edilir. Arz şoku, üretimdeki yeni teknikler ve girdilerin değişmesi, ham madde kaynaklarının ve fiyatlarının hissedilir ölçüde farklılaşması nedeniyle oluşur. Ayrıca arz şokunu, piyasada normalin dışında seyreden hava şartları gibi faktörler de etkiler. 

Bu süreçteki arz şokları ise pozitiftir. Bu şoklarda fiyatlardaki düşüşler, çıktı artışıyla olur. Şokun kaynağı ne olursa olsun bu durum,  gelirin borçludan alacaklıya yeniden dağıtılmasına neden olur. Deflasyon nedenleri, bu şoklardan kaynaklanan ekonomik yöntem değişiklikleridir.

Deflasyonun Etkileri ve Sonuçları Nelerdir?

Deflasyonun sonuçları her bir etki için teker teker değerlendirilir. Refahın azalması alım gücünün düşmesi anlamına gelir. Alım gücü düşen toplumlarda talep ve dolayısıyla üretim azalır. Bir toplumun ekonomisinin oluşması için ham madde ve iş gücü gibi unsurlar yeterli değildir, üretimin gerçekleşmesi de gerekir. En çok kullanılan refah seviyesi belirleme değeri, kişi başına düşen millî gelir olarak ele alınır.

Bu ekonomik sürecin toplumsal sonuçlarından biri de işsizliktir. Ekonomik sistemlerde üretim azaldıkça istihdam fazlası ortaya çıkar ve denge bozulur. Dengenin sağlanması için işten çıkarmalar başlar, dolayısıyla işsizlik artar. Ayrıca bu süreçte piyasada dolaşan para miktarının azalması, çalışan ücretlerinin düşmesine yol açar. Tüketimin azalması, doğrudan alım gücünün düşmesinin sonucudur. 

Deflasyonun özelliklerinden biri alacaklılar kârlı borçlular ise zararlı çıkması olur. Bu süreç, ürünü alacak kişinin menfaatinedir. Malın fiyatının bir anda düşmesi, onu satın alacak kişinin daha az para ödemesine neden olur. Deflasyon nedeniyle satış fiyatı azalır ve borçlu zarara girer. Düzenli ve sabit gelirli tüketicide değişiklik olmazken, firmalar kayıplar yaşar.

Deflasyonu Önlemek İçin Alınabilecek Önlemler ve Tedbirler Nelerdir?

Deflasyon nedeniyle oluşan dengesizlik hâlinde piyasaya müdahale edilir. Bu müdahaleleri kamu otoriteleri yapar. Kamu otoriteleri bu dengesizliği düzeltmek için çeşitli araçlar kullanır. Bu araçlardan hangisinin tercih edileceğine piyasa dinamiklerine göre karar verilir. 

Dengesizliği gidermek veya önlemek için alınacak tedbirlerden bir tanesi düşük faizli kredi sağlamak ve derecelendirme notlarındaki eliminasyon kriterlerini minimize etmektir. Bunun yanı sıra kamu harcamalarını artırmak da deflasyona karşı alınan önlemler arasında yer alır. Kamu harcamalarında özellikle uzun vadeli düşünülen ve otonom yatırım olarak isimlendirilen mevduatların artırılması önceliklidir. 

Gelir ve kurumlar vergisinde yapılan ayarlamalar deflasyonu önleyebilir. Bu ayarlamalar, yatırımları artıracak şekilde olmalıdır. Var olan ancak harekete geçmeyen potansiyel alım gücüne “efektif talep” adı verilir. Deflasyonu önlemek için yüksek ücret politikası uygulanarak efektif talep uyarılabilir. Efektif talep için bir başka yöntem de tüketici kredilerini artırmaktır. Böylelikle arz-talep dengesi oluşturulabilir.

Deflasyonun Dünyadaki Örnekleri Nasıldır?

Dünyada birçok örneği olan bu ekonomik süreç, tarih boyunca bir ülkede başlayıp küresel buhranlara kadar birçok ciddi sonuca neden olmuştur. Bunun belki de en önemli örneği 1929’da başlayıp 1930 sonlarına kadar süren Büyük Buhran’dır.

Amerika’da Deflasyon

Deflasyon olan ülkeler başında Amerika Birleşik Devletleri gelir. Ülke, 1924 - 29 yıllarında stabilizasyon sürecindedir. İhracat fazlası ile dünyanın kreditörü olmuştur. Yapı endüstri elemanlarının üretimi geliştikçe bu yöne talep artar. Talebin kayması borsa spekülasyonlarına yol açar ve Amerika, verdiği kredileri New York Borsası için çekmek zorunda kalır.

Amerika insanının minimum fiziksel eforla çok para kazanma isteği, spekülasyonlara izin vermiştir. 1926 yılında Florida’da gayrimenkul üzerine oluşan spekülatif olay I. Dünya Savaşı’na katılmadığı halde ekonomik zorluklarıyla baş etmeye çalışan Amerikan şirketlerinin birleşmesi sürecinin sonuna denk gelir. 1929 yılında ABD’de 200 olan şirket sayısı potansiyel tehlike yaratır. 

Şirketlerin malî güçleri, bankaların yapılanmalarının krizlere hazırlıklı olmaması, başkanın liberal ekonomi anlayışına göre bir müdahalede bulunmaması ve ABD’nin dünyanın en büyük kreditörü olması gibi nedenler dolayısı ile 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurur ve krizin etkisi yıllarca sürer.

İngiltere’de Deflasyon

İngiltere’de 1960 yılında deflasyona yönelik hareketler yapılmış ancak resesyon ile sonuçlanmıştır. Bu olaydan yıllar sonra, 2015 yılının nisan ayında İngiltere’nin enflasyonu, Tüketici Fiyatları Endeksi’nde ilk kez eksiye düşer. Böylelikle İngiltere deflasyona girmiş olur. Resmî rakamlara göre bu düşüş %0,1 oranındadır. 

Ulusal İstatistik Kurulu tarafından yapılan açıklamaya göre deflasyona neden olan en büyük etki hava ve deniz taşımacılığındaki fiyatlarda yaşanan düşüştür. Ülkedeki enflasyon, aynı yılın mayıs ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0,1 yükselerek nisan ayının düşüşünü toparlar. Mayıs ayı enflasyon rakamı ekonomistlerin beklentileri doğrultusunda gerçekleşmiştir.

Japonya’da Deflasyon

Japonya, 20 yıldan uzun süredir deflasyon ile mücadele etmektedir. Ülkede negatif enflasyona bağlı fiyatlar düştüğünde tüketici, satın alım yapmamaktadır. Fiyatların düşme eğiliminde olduğunu gören tüketici, tüketimi erteler. Harcamalarla birlikte, dolaylı olarak eve giren para da azalır. Bu durum ekonominin büyümesini engeller. Kamu borcu bütçeden destek verdikçe sarmallaşır.

Ülkede 2008 yılında enflasyon değeri %1,38’dir. 2009 yılında küresel krizle ihracat düşer ve ülke ekonomisinde -%1,35 değerle deflasyon gerçekleşir. 2008 yılında yıllık ortalama ücret 39.059 dolar iken 2009 yılında 38.551 dolar seviyesine geriler. Meydana gelen deflasyon 2013 yılına dek devam eder.