Borsa Pay Piyasası Pazarları Nelerdir?

Borsa İstanbul’da pay piyasası, işlem gören şirketlerin niteliklerine göre farklı pazarlara ayrılmıştır. Bu yapı sayesinde yatırımcılar şirketlerin; piyasa değeri, işlem hacmi, finansal istikrarı gibi kriterlere göre ayrıştırılmış bir borsa sistemi üzerinden işlem yapabilirler. Ayrıca şirketlerin yer aldığı pazar yapısı, dahil oldukları hisse senetleri ve endeksler üzerinde de etkili olabilir. Güncel olarak Borsa İstanbul’da toplam yedi borsa pay piyasası pazarı bulunur. Bu pazarlar şu şekildedir:

• Yıldız Pazar
• Ana Pazar
• Alt Pazar
• Yakın İzleme Pazarı (YİP)
• Piyasa Öncesi İşlem Platformu (PÖİP)
• Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı
• Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı

Her pazarın kendi işlem kuralları, saatleri ve likidite koşulları bulunur. Bu ayrım hem şirketler için şeffaf bir sıralama sağlar hem de yatırımcıların risk ve fırsat analizi yapmasını kolaylaştırır.

Ek Bilgi:

Bir hissenin işlem gördüğü pazar, kredili işlem ve teminat kurallarını doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle pazar bilgisi sadece bilgilendirici değil stratejik öneme de sahiptir.

Yıldız, Ana ve Alt Pazarlar Neye Göre Belirlenir?

Borsa İstanbul’daki şirketlerin hangi pazarda işlem göreceği, belirli kriterlere göre Borsa İstanbul tarafından değerlendirilir. Özellikle piyasa değeri, halka açıklık oranı, işlem hacmi ve şirketin finansal yapısı gibi unsurlar bu belirlemede rol oynar. Şirketin büyüklüğü ve likiditesi arttıkça daha üst segment pazarlara dahil edilme şansı da yükselir.

Yıldız Pazar hisseleri genellikle Borsa İstanbul’daki en büyük ve likit şirketlerden oluşur. Bu şirketlerin halka açıklık oranı yüksek, piyasa değerleri büyük ve işlem hacimleri yoğundur. Yıldız Pazar hisseleri listesi, BIST 30 ve BIST 50 endeksinde yer alan güçlü şirketleri içerir.

Ana Pazar hisseleri, orta ölçekli ama kurumsal yapısı oturmuş şirketlerden oluşur. Bu pazarda yer alan şirketler de düzenli olarak denetlenir ve yatırımcılara belirli bir şeffaflık sunar. Borsa Ana Pazar hisseleri genellikle halka arz sonrası büyüme aşamasındaki şirketleri kapsar. Bazı şirketler kriterleri sağladıkça ana pazara geçen hisseler olarak sınıf atlar.

Alt Pazar hisseleri ise genellikle düşük işlem hacmine sahip, küçük ölçekli veya yeni halka arz olmuş şirketlerden oluşur. BIST Alt Pazar hisseleri, gerçek likidite açısından daha zayıf olabileceği için yatırımcıların risk farkındalığıyla hareket etmesi gerekir.

Bunun yanı sıra pazarlar arası geçiş süreci, BIST tarafından yılda en az iki kez değerlendirilir. Bu değerlendirmelerde şirketlerin pazar kriterlerine uygunluğu yeniden gözden geçirilir. Örneğin bir şirket halka açıklık oranını artırmış, düzenli temettü ödemeye başlamış ve işlem hacmini yükseltmişse alt pazardan ana pazara veya ana pazardan yıldız pazara terfi edebilir. Bu geçişler KAP üzerinden yatırımcılara duyurulur ve ilgili hissede işlem yapanlar için yön gösterici olabilir.

Yakın İzleme Pazarı Nedir ve Ne Zaman Kullanılır?

Yakın İzleme Pazarı (YİP), Borsa İstanbul’da faaliyet gösteren ancak olağan dışı gelişmeler yaşayan ya da yatırımcılar açısından risk oluşturabilecek şirket hisselerinin geçici olarak işlem gördüğü özel bir pazardır. Bu pazarın amacı, yatırımcıyı potansiyel riskler hakkında bilgilendirmek ve söz konusu hisselerin ayrı bir işlem ortamında takip edilmesini sağlamaktır. Şirketler genellikle finansal yapısında bozulma, denetim sorunları ya da ciddi idari problemler nedeniyle bu pazara alınır.

Yakın izleme pazarı hisseleri, ana veya alt pazarda işlem görürken yukarıda belirtilen nedenlerle YİP’e aktarılabilir. Bu durum genellikle geçicidir. Şirket gerekli koşulları sağladığında yeniden eski pazarına dönebilir. Yakın İzleme Pazarı’nın kullanım nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Şirketin finansal raporlarında tutarsızlık ya da eksiklik olması
• Bağımsız denetim görüşünün olumsuz ya da şartsız olmaması
• SPK tarafından hakkında idari işlem veya yaptırım uygulanması
• Süreç içinde şeffaflık ve yatırımcı bilgilendirme yükümlülüklerinin ihlali
• Sermaye yapısının sürdürülemez düzeye gerilemesi

Yakın izleme pazarı işlem saatleri, pay piyasasının diğer pazarlarına göre farklılık göstermez; genellikle 10:00-18:00 arasında açık olur. Ancak bu pazarda işlem gören hisseler için fiyat marjı, devre kesici uygulamaları ve kredili işlem imkanları gibi bazı kısıtlamalar söz konusudur. Bu nedenle yatırımcıların bu pazardaki hisseleri alırken daha temkinli davranmaları önerilir.

Yatırımcıların dikkat etmesi gereken en önemli noktalardan biri de YİP’te işlem gören hisselere yatırım yapmadan önce şirketin geçmiş KAP açıklamalarını, mali tablolarını ve SPK tarafından uygulanmış olası yaptırımları detaylıca incelemeleridir. Yakın izleme pazarı hisseleri, spekülatif hareketlere daha açıktır. Dolayısıyla yatırım kararı alırken kısa vadeli kazanç ihtimalinin yanında uzun vadeli sürdürülebilirlik de göz önünde bulundurulmalıdır.

Piyasa Öncesi İşlem Platformu Nasıl İşler?

Piyasa Öncesi İşlem Platformu (PÖİP), halka açık ancak Borsa İstanbul'da işlem görmeyen şirket paylarının geçici olarak işlem görebildiği özel bir platformdur. Bu yapı, işlem görmeyen payların organize bir piyasa ortamında sınırlı çerçevede alım-satımına olanak tanır. Şirketin BIST’te işlem görebilmesi için gerekli tüm şartları sağlayıp sağlamadığı incelenirken yatırımcılara bu süre içinde şeffaf ve kontrollü bir işlem alanı sunulur.

Bunun yanı sıra piyasa öncesi işlem platformu hisseleri, KAP’ta bildirim yapan, ancak halka arz sonrası resmi pazarlara geçiş için gereken süreçleri henüz tamamlamamış şirketlere aittir. Buradaki işlemler daha düşük hacimle gerçekleşebilir ve fiyat dalgalanmaları diğer pazarlara göre daha sınırlıdır. PÖİP’in işleyişine dair bilinmesi gerekenler şu şekildedir:

• Geçiş Süreci: Şirketlerin Borsa’da işlem görmeye başlamadan önce belirli bir izleme sürecinden geçmesini sağlar.
• Yatırımcı Bilgilendirme: Bu platformda işlem gören şirketler, Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) yükümlülüklerine tabidir.
• Likidite Düşüktür: İşlem hacmi sınırlı olduğu için yatırımcılar işlem yaparken dikkatli olmalıdır.
• İşlem Kuralları Farklıdır: Gün içi işlem limiti, marj oranları ve emir türleri bakımından bazı kısıtlamalar uygulanabilir.
• Gözlem Süreci Sonrası Pazar Ataması Yapılır: Şirket Borsa kriterlerini sağladığında Ana, Alt ya da Yıldız Pazar’a geçiş yapabilir.

Piyasa öncesi işlem platformu saatleri genellikle pay piyasasıyla aynıdır ancak işlem kurallarında esneklik kısıtlıdır. Bu nedenle yatırımcıların platforma alınan şirketlerin niteliğini iyi analiz etmeleri gerekir. Ayrıca PÖİP’te işlem gören hisseler, likidite eksikliği nedeniyle yatırımcılar için alış ve satış fiyatı arasında ciddi farklar (spread) yaratabilir. Bu da özellikle kısa vadeli işlem yapan yatırımcılar için maliyetlerin artmasına yol açar. Yatırımcılar, piyasa öncesi işlem platformu hisselerini alırken fiyat hareketleriyle birlikte şirketin sermaye yapısına, yönetim kalitesine ve potansiyel Borsa geçiş ihtimaline dikkat etmelidir.

Bu platform ayrıca yatırımcıya, erken aşamadaki şirketleri takip etme ve potansiyel büyüme fırsatlarını önceden fark etme imkânı da tanır. Ancak düzenli bilgi akışı ve şeffaflık düzeyi her zaman diğer pazarlar kadar yüksek olmayabilir. Bu durum da ek bir analiz yükü doğurur.

Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı Nedir?

Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı, özel finansal ürünlerin ve çeşitli fon türlerinin işlem gördüğü ayrı bir borsa segmentidir. Bu pazarda; borsa yatırım fonu katılma belgeleri, varantlar, gayrimenkul sertifikaları, sertifikalar ve girişim sermayesi fonları gibi ürünler yer alır. Yatırımcılar, risk profillerine ve getiri beklentilerine göre özelleştirilmiş bu ürünlere kolay erişim sağlayabilirler. Pazardaki ürünler, yatırımcılara geleneksel hisse senetleri dışında farklı stratejiler sunarak yatırımı çeşitlendirme imkânı sağlar.

Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı Nedir?

Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı yalnızca mali yeterliliği ve bilgi birikimi belirli bir seviyenin üzerinde olan yatırımcılar için oluşturulmuş özel bir pazar segmentidir. Bu pazarda halka arz edilmeyen ancak sonradan nitelikli yatırımcılara satılmak üzere ihraç edilen sermaye piyasası araçları işlem görür. Yönetim Kurulu’nca uygun bulunan diğer araçların da bu pazarda işlem görmesi mümkündür.

En önemli kriter, nitelikli yatırımcı statüsüne sahip olmayan kişilerin bu pazarda işlem yapamamasıdır. Şu anda FALBTS, APYVC, FRREP, MPATA, QPERP, ALDUK, ALONE ve RPAVS gibi şirket ve fonlar bu pazarda işlem görmektedir. Bu segmentte işlem yapmak isteyen yatırımcıların canlı borsa takibi, şirket performanslarını izleme ve yüksek hacimli işlem yapma konularında deneyimli olması beklenir.

Bütün bunların yanı sıra Borsa İstanbul'daki pazar yapısını anlamak yalnızca işlem yapılan hisseleri değil genel yatırım stratejinizi de doğrudan etkiler. Pazar geçiş kriterlerinden işlem kurallarına kadar bu yapıların detaylarını bilmek daha bilinçli ve kontrollü yatırım kararları almanıza katkı sağlayabilir. Siz de portföyünüzü oluştururken yatırım araçları hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyuyorsanız, HangiKredi’de yer alan güncel içeriklerle piyasaları yakından takip edebilirsiniz.