Kapadığın Köşeden Gol Yemek; Dolar mı, TL mi?

Diğer gelişmekte olan ülke para birimleri ile birlikte TL de payına düşeni fazlası ile aldı. Kırılganlıkların yüksek olması elbette burada en önemli faktör. Diğer taraftan bayram tatili nedeni ile döviz piyasasında likidite de cılız olunca dolar kritik seviye diye tanımlanan 8,50 seviyesini test etti.

Döviz Türkiye’de neden herkesi bu kadar ilgilendiriyor?

Soruna makro açıdan baktığımızda ülkenin üretim modelinin ithalata bağımlı olması cevabı karşımıza çıkıyor. Yani üretmek için de dövize ihtiyacımız var. Döviz fiyatları artınca (hele bugünlerde dünyada emtia fiyatları da artıyor) her şeyin fiyatı artıyor. Mikro taraftan baktığımızda ise Türkiye’de uzun süredir devam eden “Dual (ikili) para sistemi”. Ülkenin tasarruflarının neredeyse yarısının başka bir para biriminde olması hiç de sağlıklı bir tablo değil. Bunun nedeni de enflasyon.

6 Mayıs 2021 tarihinde TCMB tarafından açıklanan veride bankalardaki DTH toplamının yaklaşık 225 milyar USD olduğu görülüyor. Bunun yaklaşık 141 milyar USD’lik kısmı gerçek kişilerde (bireysel yatırımcı), geri kalan 84 milyar USD’lik kısmı ise tüzel kişilerde (şirketler) bulunuyor. Şirketlerin durumu anlaşılabilir. Dış ticaret yapanlar var, döviz borcu olanlar var vs.

Peki bireysel yatırımcı neden bu kadar döviz alıyor? 

Cevabı aslında çok basit. Özellikle yakın geçmişte yatırımlarını TL’de tutan yatırımcı enflasyon verilerinin bile altında getiriye mecbur kaldı. Bir diğer nedeni ise insanların servetlerini koruma içgüdüsü. TL’de olan yatırım enflasyon karşısında eridi. Bir de döviz yükselince vatandaşın satın alma gücü iyice düşüyor. Örneğin geçen yıl 50.000 TL karşılığında aldığınız mal ve/veya hizmetin bugün aynı miktarda para ile çok daha azını alabiliyorsunuz. Ama birikimi dövizde olan vatandaş biliyor ki; “Benim 3,000 USD param var” Biliyor ki parasının satın alma gücü korunuyor. Bu nedenle de servetini koruma amacı ile yapılan bir davranış bu.

Bir diğer tartışma Türkiye’de dolarizasyon ne zaman biter? Hemen cevap vereyim: BİTMEZ. Çünkü vatandaş dövizin yukarı gideceğine inanıyor. TL’de kalmanın bir getirisi olmayacağına inanıyor. Döviz kurları yukarı gittiğinde yerli yatırımcının bir miktar döviz sattığını görenler hemen “Dolarizasyon başladı mı?” sorusunu dillendirmeye başlıyorlar. Sorulması gereken soru çok basit aslında. Yakın geçmişte bankacılık sistemindeki toplam mevduatın içindeki payı %30’ların üzerinde iken bugün neden %50 seviyelerinde? Vatandaşın pek çok konuda olduğu gibi bu konuda da psikolojisi bozuk. Yukarı yönde yaşanan en küçük bir hareketlenme bile anında felaket senaryolarını beraberinde getiriyor hemen alıma geçiliyor. Fiyatlar aşağı düştüğü zamanlarda da oluşan yeni fiyatların alım için çok uygun fiyatlar olduğu düşünülüyor ve gene alıma yöneliyor.

Sorunu doğru tespit etmek gerekir. Vatandaşın mevcut dövizlerini bozmasını beklemek hiç ama hiç gerçekçi değil. Öncelikle yapılması gereken vatandaşın TL’ye inanmasını sağlamak. Açıkçası o da bu saatten sonra hiç de kolay görünmüyor. Yaşanmakta olan bu zorlu sürecin içinde tasarruf edebilenlerin birikimlerini TL varlıklarda değerlendirmesini cazip kılmak. İlk etapta ancak böyle dövizin payı düşebilir. Bugün bankaya gittiğiniz zaman %18,00-18,50 mevduat faizini kolayca bulabiliyorsunuz. Bu faiz aylık bazda yaklaşık %1,5 net getiri demek. Bir başka ifade ile bankaya 100.000 TL parayı mevduata yatırsanız ay sonunda bankadan 1.500 TL faiz alırsınız. Vatandaşın önemli bir bölümü bu getiriyi beğenmiyor. Hala aklı döviz almakta.

Dolar mı, TL mi?

Ancak burada finansal okuryazarlık açısından da şöyle bir sorun var. Türk yatırımcısı dolar alırken vazgeçtiği TL faiz getirisini hesaba katmıyor. İki yatırımcı düşünelim. Beste’nin 100.000 TL birikimi var ve bu birikimini bankada mevduat yapıyor. Bir ay sonra banka Beste’ye 1.500 TL net faiz ödeyecek ve Beste’nin birikimi 101.500 TL olacak. İkinci yatırımcı Hakan. O ise elindeki 100.000 TL ile 8,50 TL’den dolar alıyor. Eğer bir ay sonra dolar fiyatı yaklaşık 13 kuruş artıp (8,50 TL, banka faizi kadar yani %1,5 artarsa) 8,63’e gelir ise Hakan’ın reel bir getirisi yok. Diyelim ki aldıktan bir ay sonra dolar kuru 8,58 oldu. Sorsanız Hakan mutlu. 8,50’den aldığı dolar 8,58’e yükseldi çünkü. Hakan mutlu ama onun mutluluğu sanal. Parasını aynı dönemde Beste gibi bankada TL mevduat yapsaydı elindeki paranın döviz karşısındaki başa baş noktası 8,63 TL olacaktı. Hakan’ın gerçek anlamda sevinmesi için o dönemde dolar 8,63 üstünde olması lazım. Bir başka ifade ile dolar alanın getiriş aylık %1,5’ten yüksek olursa karda, %1,5’ten düşük olursa zararda.

Yatırımcıların bu hesapları iyi yapması lazım. 2018 yılının Ağustos ayında yaşanan kur krizinde 6,50-7,00 bandında dolar alan yatırımcıların pek çoğu bugünlerde çok mutlu. Kar ettiler çünkü. Acaba öyle mi? 2018 ayında 7 TL’den dolar alan yatırımcının bugünkü getirisi yaklaşık %22. Peki aradaki yaklaşık üç senede TL faizden alamadığı getiri yüzde kaç? Son cümle sadece şunu yazmam yeterli olacaktır sanırım. 2018 Eylül-Ekim-Kasım aylarında bankalar bir yıl için net %27-28 faiz oranı verdiler.

Üzgünüm; onlar da karda değil.

Sağlıkla kalın… 

Mert Yılmaz' a ait diğer yazıları okumak için;

Herkes Ev Almak İstiyor da
Kredi Kartı mı Yoksa Nakit mi Kullanılmalı?