Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon ayak izi nedir?

Karbon ayak izi bireysel ve kurumsal faaliyetler sonucunda atmosfere salınan sera gazı miktarının doğaya verdiği zararın ölçülebilir formudur. Karbon ayak izi, karbondioksit cinsinden hesaplanır. Bir diğer deyişle insanoğlunun gerek bireysel gerek kurumsal çerçevede doğaya zarar verecek şekilde gerçekleştirdiği tüm faaliyetler karbon ayak izinin kapsamına girer.

Kyoto Protokolü tarafından saptanan üretim, hizmet, işleme vb. benzeri faaliyetler sonucunda ortaya çıkan sera gazı miktarının karbondioksit cinsinden değerini ifade eden karbon ayak izinin temel sebebi insanların ve kurumların yaşam pratikleri olarak ifade edilebilir. Endüstriyel üretim, hizmet sektörü ve enformasyona dayalı ürünlerin üretiminde kullanılan elektronik aygıtların varlığı karbon ayak izi için önemli bir kaynak niteliği taşır. Bunun yanı sıra insanların bireysel tüketim alışkanlıkları da belirli miktarda karbondioksit (CO2) salınımı yarattığı için karbon ayak izinin oluşumuna neden olur.

Tüm bunlara ek olarak enerji kaynaklarının kullanım biçimi, beslenme alışkanlıkları, doğaya bırakılan atıklar, ulaşım yöntemleri ve kullanılma sıklıkları gibi faktörler de karbon ayak izi oluşturur. Peki, karbon ayak izi nasıl hesaplanır ve kaç tür karbon ayak izi var?

Karbon ayak izi hesaplama yöntemleri

Karbon ayak izi hesaplamasında karışık formüller kullanılır. Nitekim bu formüller de karbon ayak izi türlerine göre değişir. Kaldı ki bireysel ve kurumsal hesaplamalar için farklı algoritmaların kullanımı da söz konusu. Fakat genel ve basit hâliyle bir formül vermek gerekirse aşağıdaki yapı kullanılabilir:

Karbon ayak izi = (Yakıt tüketimi) x (Emisyon faktörü)

Karbon ayak izi türleri

Karbon ayak izi, kişisel ve kurumsal olmak üzere iki ana başlıkta değerlendirilir.

Kişisel karbon ayak izi

Kişisel karbon ayak izi, bir insanın senelik yaşam faaliyetleri boyunca atmosfere salınan emisyon oranından kişisel olarak ne kadar sorumlu olduğunu ifade eder ve ikiye ayrılır:

• Birincil karbon ayak izi: Günlük yaşam pratikleri içinde insanın gereksinimlerini karşılamak amacıyla gerçekleştirdiği faaliyetler sonucunda ortaya çıkan emisyon değeri olarak ifade edilebilir. Isınmak için yaktığınız doğalgaz ve araçlarda kullandığınız yakıt miktarı birincil karbon ayak izi için örnek teşkil eder.
• İkincil karbon ayak izi: Birincil karbon ayak izinden farklı olarak dolaylı etkiye sahip olduğunu söylemek gerek. Doğalgaz ve araçlarda kullanılan yakıt, emisyon oranına doğrudan etki ederken ikincil karbon ayak izinin etkisinin dolaylı olduğu söylenebilir. Bir ürünün imalatından tüketimine, kullanım ömrünü doldurmasına ve doğada yok olmasına kadar geçen sürede harcanan enerjinin neden olduğu karbondioksit salınımı bu kategoride yer alır.

Kurumsal karbon ayak izi

Bir şirketin doğrudan ve dolaylı olarak gerçekleştirdiği üretim ve dağıtım faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan emisyon miktarı kurumsal karbon ayak izi şeklinde tanımlanır. Kurumların senelik faaliyetlerine bağlı emisyon miktarı anlamına gelen bu kavram kendi içinde üçe ayrılır:

• Doğrudan karbon ayak izi: Kurumların senelik faaliyetlerini sürdürebilmek için kullandıkları fosil yakıtlar sebebiyle meydana gelen emisyon miktarı.
• Dolaylı karbon ayak izi: Bir kurumun, elektrik enerjisi tedarik eden bir başka kurumdan soğutma, sıcak tutma ve buhar benzeri faaliyetleri kapsar.
• Diğer dolaylı karbon ayak izi: Kurumların tedarik zinciri içinde kullandıkları ürünler, ulaşım araçları, taşeron faaliyetleri ve hatta çalışanların iş amaçlı ulaşımları da bu kapsamda yer alır.

Karbon ayak izi neden önemli?

Karbon ayak izi, her şeyden önce, gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmak açısından büyük önem arz eder. Dünya toplumuna, çevre kirliliğinin azalmasından birey ve kurum bilincinin gelişmesine varana kadar, birçok farklı katkı sunan karbon ayak izi farkındalığı, insanların ve kurumların önlem almasını da kolaylaştırır.

Şöyle ki karbon ayak izi hesaplamak ve karbon ayak izi türlerinin yarattığı tahribatı bilmek hem bireysel hem de kurumsal düzeyde farkındalık yaratır. Bireylerin ve kurumların dünyaya verdikleri zararın derecesini somut olarak bilmeleri, karbon ayak izini azaltacak stratejiler geliştirilmesinin önünü açar. Böylece doğal kaynakların kullanımı açısından her geçen gün biraz daha eriyen varlıkların korunması olanaklı hâle gelebilir.

Öte yandan iklim değişikliği ve küresel ısınma konuları da karbon ayak izi farkındalığı göz önünde bulundurulduğunda bir hayli önemli. Senelik bazda salınan emisyon oranını azaltmak atmosfere verilen zararı minimum düzeye indireceği için küresel ısınmaya yol açacak değişimleri de engelleyebilir. Bu da aslında iklim değişikliğini ve iklimler içinde meydana gelen hava olaylarını doğrudan ilgilendiren bir konu.

O hâlde artık şu soruyu sormanın zamanı geldi: Finans sektörünün paydaşları karbon ayak izini azaltmak için ne yapabilir?

Finans sektöründe karbon ayak izini azaltmak için neler yapılabilir?

Kurumsal karbon ayak izi salınımında hem kuruluş sayısının fazlalığı hem de dünyaya yayılım oranı açısından önemli yere sahip olan finans sektörünün tahribatı minimize etmek için alabileceği çok önlem var:

Yenilenebilir enerji kaynaklarını finanse etmek

Finans kuruluşlarının karbon ayak izini azaltmak için atabileceği ilk adımlardan biri yenilenebilir enerji kaynaklarını finanse etmek. Düşük karbonlu tarım, ısıtma ve soğutma sistemlerinin verimliliği için krediler, yeşil ekonomiyi destekleyici danışmanlık hizmetleri, yeşil ipotekler, elektrikli veya hibrit araç alımını kolaylaştıran enstrümanlar, güneş panelleri için krediler ve rüzgar türbinleri kuran kuruluşları destekleyici girişimler yapılabileceklerden bazıları.

Yeşil ekonomi

Müşterilerin yeşil ekonomiye geçmesini sağlayarak emisyonları dengelemek ideal çözümlerden biri olabilir. Düşük karbon salınımı, doğal kaynakların etkin kullanımı ve sosyal sorumluluk gibi boyutlarıyla önemli bir ekonomik yaklaşım olan yeşil ekonomi ile bankaların portföyü karbonsuzlaştırılabilir.

Dijital karbon ayak izi

Gerek kişisel gerekse kurumsal karbon ayak izi başlığı altında değerlendirilebilecek dijital karbon ayak izini azaltmak yapabileceklerden biri. Kullanılan elektronik aygıt sayısını azaltmak gerçekçi bir çözüm olabilir, kullanılmayan uygulamaların ve okunmayan e-maillerin silinmesi de dijital karbon ayak izini azaltmak için yapılacaklardan bazıları. Keza yine çalışma saatleri dışında ofis ortamında yer alan elektronik aygıtların kapatılması da yapılması gerekenlerden biri.

Enerji verimliliği

Enerji verimliliğini optimum düzeyde tutmak yapılabileceklerin başında gelir. Finans kuruluşları büyük çoğunlukla kalabalık insan topluluklarının, büyük binalarda çalıştığı işyerleri olduğu için enerji verimliliği sağlayacak endüstriyel sistemlere geçilebilir. 

Yenilenebilir enerji

Hayata geçirilmesi birçok finans kuruluşu için zor olsa da endüstriyel enerji kaynaklarını kullanmamak en ideal çözüm. Endüstriyel enerji tüketiminin dünyadaki toplam (CO2) salınımının %24,2’sini oluşturduğu dikkate alındığında büyük finans kuruluşlarının yenilenebilir enerjiye geçmesi kayda değer bir olumlu sonuç yaratabilir.

Atık yönetimi

Atık yönetimi karbon ayak izini azaltmak için atılması gereken ilk adımlardan biri. Yüzlerce çalışana sahip bankaların atık yönetimini yeniden organize etmesi ve geri dönüşümü esas alması olumlu sonuçlar doğurur. Zira geri dönüşüm aracılığıyla atıklar yeniden değerlendirileceği için hem çevre kirliliği önlenir hem de hammadde ve enerjiden tasarruf edilir.

Plastik kullanımı

Finans kuruluşlarında plastik kullanımının sona erdirilmesi ve LED aydınlatmaya geçilmesi de çözümlerden biri.

Ulaşım

Ulaşım ve dağıtım faaliyetlerini çevre dostu politikalar ile hareket eden lojistik şirketleri üzerinden yürütmek kurumsal karbon ayak izini azaltabilir.

Isınma

Son olarak kış aylarındaki ısınma gereksinimi karşılamak için yenilenebilir enerji kaynakları tercih edilebilir. Fakat her finans kuruluşunun bu olanağa erişimi olmayacağı için enerji verimliliğini gözeten ısıtma sistemi araçları kullanmak ve kaliteli yalıtım yaptırmak önemli alternatifler olarak değerlendirilebilir.

Size okuduğunuz metinde karbon ayak izinin kişisel ve kurumsal boyutuna yönelik genel bir çerçeve çizmeye çalıştık. Karbon ayak izini azaltmak için bireysel tedbirler almanın önemini yadsımak mümkün değil ancak kalıcı çözümlerin devletlerin ve endüstriyel şirketlerin atacağı kararlı adımlardan geçtiğini vurgulamak gerek.